Χειρόγραφη επιστολή του Στίλπωνος Κυριακίδη προς τον Νικόλαο Γ. Πολίτη για ζητήματα που αφορούν την «Επιτροπεία προς μελέτην των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωσιν του ιστορικού λόγου αυτών», με ημερομηνία 19 Ιουνίου 1920. Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης και ο Στίλπων Κυριακίδης αποτελούσαν μέλη της παραπάνω επιτροπής από τη σύστασή της το 1909. Η Επιτροπή γνωμοδοτούσε για τη μεταβολή των «αλλόγλωσσων» ή «κακόφωνων» τοπωνυμίων που δεν είχαν «ιστορική αξία» αλλά και για τα τοπωνύμια που είχαν μετονομαστεί μετά τη σύσταση του Κράτους αλλά στο μεταξύ είχαν θεωρηθεί ακατάλληλα για διάφορους λόγους.
Με την επιστολή αυτή, ο Στ. Κυριακίδης γνωστοποιούσε στον Ν.Γ. Πολίτη τα αποτελέσματα της έρευνας του για μια σειρά από αιτήματα μετονομασιών, που είχαν σταλεί προς το υπουργείο Εσωτερικών και από εκεί στην Επιτροπή για γνωμοδότηση, ώστε να προχωρήσει ή όχι η διαδικασία της μετονομασίας. Στο πλαίσιο της αξιολόγησης των αιτημάτων, ο Κυριακίδης εξέτασε την αρχαία και τη βυζαντινή γεωγραφία των περιοχών αυτών, την ετυμολογία του υπάρχοντος τοπωνυμίου και τη σχέση του με την μορφολογία ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό της ευρύτερης περιοχής. Στην επιστολή του ανέφερε τα ευρήματα της έρευνας που διεξήγαγε χωρίς να παίρνει θέση υπέρ ή κατά της προτεινόμενης μετονομασίας, ενώ τέλος πληροφορούσε τον Ν.Γ. Πολίτη για την πρόοδο σε μία σειρά υποχρεώσεις που είχε αναλάβει στο πλαίσιο της Επιτροπής.
Η συγκεκριμένη επιστολή αποτελεί ένα από τα λιγοστά τεκμήρια που έχουν διασωθεί από την «Επιτροπεία προς μελέτην των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωσιν του ιστορικού λόγου αυτών». Κατά συνέπεια παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο για το περιεχόμενό της, που αποτυπώνει τον τρόπο έρευνας των προτεινόμενων μετονομασιών πριν η Επιτροπή γνωμοδοτήσει για αυτές αλλά και για τον τρόπο λειτουργίας και τις αρμοδιότητες των μελών της.
19 Ιουνίου1920
Αθήνα
Μουσείο Μπενάκη / Ιστορικά Αρχεία, Αρχείο Ν. Γ Πολίτη, Αλληλογραφία (Κ)
Εν Αθήναις τη 19η Ιουνίου 1920
Σεβαστέ μου,
Εξήτασα τα της μετονομασίας των πόλεων τας οποίας μας ζητεί το Υπ. των Εσωτερ. και το αποτέλεσμα των ερευνών μου σας τα ανακοινώνω κατωτέρω.
1. Γκιουμουλτζίνα. Παρά Καντακουζηνώ φέρεται υπό το όνομα τα Κουμουτζηνά, το οποίον ο Γρηγοράς κατά την συνήθειάν του εξελληνίζει εις Κωμοτινήν.
2. Κεσάνη. Ευρίσκεται εις το μέσον της από Κυψέλλες εις Μάλγαρα οδού αντιστοιχεί δε προς το Βυζαντινόν Ρούσιον, το οποίον συχνότατα μνημονεύεται, κατά δε τους χρόνους της 4ης σταυροφορίας απετέλει κατεπανίκιον. Ότι πρόκειται περί της αυτής πόλεως αποδεικνύεται και εκ τούτου ότι ο AmiBoué αναφέρει την πόλιν υπό διπλούν όνομα Κεσάνη ή Ρούς-Κιόϊ τουθ΄όπερ αποτελεί λείψανον της παλαιάς ονομασίας. Ως προς την προέλευσιν της λέξεως Κεσάνη ή της σημασίας αυτής ουδέν εύρον.
3. Ουζούν-Κιοπρού. Ουδέν εύρον. Ιττόνον ο μεσαιωνικός χάρτης του Kiepert σημειώνει με κυρτά στοιχεία το όνομα Μακρά Γέφυρα, όπερ ακριβώς σημαίνει και η τουρκική ονομασία. Δεν ηδυνήθην να ανεύρωτην πηγήν εξ ης αρύεται ο Kiepert.
4. Χάφσα – Μπαμπας Έσκι – Λουλέ Μπουργκάζ. Αι τρεις αυταί πόλεις κείνται επί της στρατιωτικής οδού της αγούσης από Αδριανουπόλεως προς την Κων/πόλιν. Επί της αύτης οδού και εις τας αυτάς περίπου θέσεις, καθόσον δύναται να εξακριβωθή τούτο εκ των ατελών χαρτών έκειντο κατά σειράν αι Βυζαντιναί πόλεις Μικρά Νίκαια ή Νικίτζα (Χαφσα), Βουλγαρόφυγον (Μπαμπάς Εσκί – Αρκαδίουπολις (Λουλέ Μπουρκάζ). Ο Jirecek δέχεται πλήρη την ταυτότητα των πόλεων, η οποία όμως, κατά την γνώμην μου, δεν δύναται να θεωρηθή αναμφισβήτητος αν μη πρώτον βεβαιωθεί εξ επιτοπίου ερεύνης. Ο χάρτης του Αυστριακού Επιτελείου μόνον παρά της Χάφσαν σημειώνει ερείπια. Ως προς το Λουλά Μπουρκάς έχω να παρατηρήσω και το εξής ότι η πόλις ήτο κατεστραμμένη ήδη εις τους χρόνους του Καντακουζηνού. Η δε λέξις Μπουρκάς [...] είναι παραφθορά της λέξεως Πύργος, τον οποίον φαίνεται ότι εύρον εκεί οι Τούρκοι. Και πραγματικώς εν τας συμφωνίας των σταυροφόρων περί διανομής των βυζαντινών χωρών μνημονεύονται κατά σειράν Άρκαδιούπολις, Μεσσήνη, Βουλγαρόφυγον, τα Πύργων και Νικοδήμου, Ηράκλεια. Οπωσδήποτε όλων η θέσις της Αρκαδιουπόλεως δεν φαίνεται να έκειτο μακράν του Λουλέ Μπουρκάζ, και τότε το όνομα της Πύργων ίσως θα έπρεπε να δοθή εις το εντεύθεντου Έβρου Κουλελί Μπουρκάζ όπου αρχίζει η διακλάδωσις της γραμμήςΚων/π’ολεως.
Πήγα χθες και σήμεραεις το Εθνικόν Τυπογραφείον. Θα μας φέρουν διορθώσεις (την Τρίτην) του 7ου φύλλου. Σταμάτησαν όμως την εργασίαν διότι δεν επαρκούν. Δυστυχώς δεν κατώρθωσα να βρω τον Σγουρίτσα διά να συνεννοηθώ. Την Δευτέρα θα ξαναπάω. Όσον αφορά το χαρτί, η ποιότης αυτού του 63x95 και 15 κοιλών είναι η αυτή προς της εφημερίδος της Κυβερνήσεως. Διά τας σημειώσεις σας θα φροντίσω μόλις πάρω τας διορθώσεις.
Μετά σεβασμού
Στίλπων Κυριακίδης
